Türkiye’de
en büyük üçüncü etnik kimlik olan Zazaların konuştuğu dil Zazaca hakkında
geçmişten günümüze süregelen tartışmalar olmuştur. Dil mi lehçe tartışması
günümüzde de devam ediyor. Peki gerçek ne?
Dilbilimi
alanında uzman kişilerin görüşlerinin derledik. İşte yabancı dilbilimcilerin
Zazaca hakkında söyledikleri...
Zazaca‘nın mazisi Kürtçe‘nin kinden
daha eskidir. Kürtçe‘den önce bu bölgede Zazaca konuşuyordular. Prof. Dr.Joyce
BLAU:)Paris Üniversitesi Doğu Dilleri ve Uygarlıkları Ulusal
Enstitüsü)
Dil bilimcileri ve Zazalar,
Zazaca/Dımılıce’yi bir dil olarak kabul eder.
Keza İranoloji dilbilimine göre de, Zazaca başlıbaşına bir dildir.
Kürdolojinin babası sayılan V. Minorsky; ve David Mc Kenze, Prof, Goiche
Kojima, Susani, gibi bilim adamları Zazaca'nın bir Kürt lehçesi olmadığını
kanıtlamışlardır.
Dilbilim alanında Dünyanın en büyük ismi olarak nitelendirilen Chomsky,
Avrupalı öğrencilerin Zazaca üzerine yaptığı bir araştırmada Zazaca için
"Müstakil bir dildir" ibaresini kullandı. Dünyanın en büyük dil
bilimcisi olarak nitelendirilen... ve dil konusunda tartışılmaz üstad olarak
nitelendirilen Noam Chomsky,
üniversite öğrencilerinin "Zazaki" konulu araştırma konusunda yapılan
çalışmada
W.B.Lockwood Überblick
über die indogermanischen Sprachen adlı eserinde Kuzey-Batı diyalektlerinin iki
tanesi bugün o eski bölgelerinin dışında varlıklarını sürdürmektedirler: “Goranca
ve Zazaca.” Doğu Türkiye’de Kürtler arasında küçük topluluklar halinde yaşayan
Zazalar, Hazar Denizi’nin güney kıyılarındaki Deylem den göçenlerin
devamıdırlar ve bunların bir bölümü atalarının dilini günümüze kadar
koruyabilmişlerdir. Kendileri bu dile Dimli demektedirler.
Alman Coğrafyacı W.D.Hütteroth
1982 yılında “Türkei” adı altındaki eserinde Zazalar hakkında bunları yazar:
„Türkiyede dil istatistiğinde Kürtçe konuşan olarak gösterilenler, aslında
başka bir dil konuşuyorlar. Bingöl, Elaziğ, Erzincan ves. Vilayetlerinde
konuşulan “Zaza” Dili, kendi başına bir dildir.
Alman İranolog J.Meyer-Ingwersen
1976 yılında“Zur sprachlichen Situation in der Türkei” adında yazdığı makalede
Zazaca’yi kendi başına bir dil olarak ele almıştır ve şöyle yazmıştır: Türkiye
de azınlıkların dili söyledir: Kurdmanci ve Zaza. Zazaca bir lehçe olmadığı
halde, bazı Zazalar kendileri Kürt olarak görüyorlar.
Amerikalı T. L. Todd’un
1985 yılında A Grammar of Dimili also known as Zaza, adı altında Zazaca üzerine
yaptığı doktora calışmasında Zazaca’nın tartışmasız bir dil olduğunu ortaya
koymuştur.[52] 290 sayfa olan kitap, Zazaca’nın “Sesbilimi, Biçimbirimi,
Sözdizimi ana bölümleri ve bazı fiil çekimi ile küçük bir Zazaca-İngilizce
sözlüğünden oluşmaktadır. “Dimili, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-iran dil
grubuna dâhil, irani bir dildir.” Aynı yılda
Alman Dilbilimci G.Bossong,“Emprische Universalienforschung”(1985)
Zazacayı kendi başına bir dil olarak ele almıştır.
Ngvar Svanberg:Zazaca,
Türkiye’nin doğusunda küçük adacıklara yayılmış olarak görülen Kuzey-İrani bir
dildir. Zazaca konuşanların çoğu gelenekçi Sünni Müslümanlardır. Ama bunların
arasında alevi gruplar da vardır. Dersim’de Zazaca konuşanlar dillerini
“Dimilice” olarak anarlar. Avrupa’daki Kürt milliyetçileri Zazaca’nın Kürtçe’nin
bir lehçesi olduğunu ileri sürerler; ki, bu iddianın dilbilimsel hiçbir
dayanağı yoktur. Bununla birlikte Zazaca konuşanlar, geleneksel bir yaklaşımla
Kürt sayılan çeşitli tribal gruplara bağlıdırlar. Çok az araştırılmış olan
Zazaca, kaybolmadan önce kesinlikle daha fazla derinlemesine belgelenmelidir.”
İngiliz Iranolog J.R.Payne
1987 yılında Iranian Languages adındaki makalesinde Zazacayı kendi başına bir
dil olarak ve Kuzey-Batı İrani bir dil olarak tanımlar. Aynı yıl içerisinde
Amerikalı Dilbilimci M.Ruhlen “A Guide to the World’s Languages” adındaki
Eserinde Zazaca’yı kendi başına bir dil olarak sınıflandırmıştır.
İranolog olan diğer
bir Fransız P.Lecoq “Le classement des langues irano-aryennes
occidentales” Zazacayı İrani dillerin Hirkani grubu olarak sınıflandırarak,
Zazaca’yı kendi başına bir dil olarak ele alır. [60]
İranolog Prof. Dr. Ludwig
Paul, 1990’lı yıllardan beri Zazaca üzerine çalışmalar yapmaktadır. 1995
yılında “Zazaki” adı altında Zazaca’nın Lehçeleri üzerine doktorasını
tamamlamıştır. Ve Zazaca’nın tartışmasız bir dil olduğunu ortaya koymuştur.
1998 yılında “The Position of Zazaki among West Iranian Languages” ve 2009’da
da “Iranian Languages” adlı kaynak kitapta “Zazaki” adında makaleleri de
bulunmaktadır.
“Kürdistan Milliyetçilik ve Dil” kitabının
yazarı Amir Hassanpour gibi kimi Kürt dilbilimciler, Zazaca’nın Kürt
lehçelerinden yapısal olarak farklı olduğunu yazar.
Ağırlıklı olarak Kürtçe üzerine çalışmalarıyla tanınan Dilbilimci Geoffrey
Haig de bir Makalesinde aynen böyle yazar: „Bütün İranologlar Zazaca kendi
başına bir dildir derler.”
Biz dilbilimciler açısından Zazaca ve
Kurmanci ayrı dillerdir. Bu yüzden biz, kök araştırmalarına her iki dili
birbirinden ayırt ederek inmek zorundayız. Prof.
Heiner Eichner
Diller üzerine bilimsel çalışmalar yapan Alman dilbilimci Oscar Mann yaptığı
uzun çalışmalar sonrası 1906 yılında PRUSYA BİLİMLER AKADEMİSİNE gönderdiği
bilimsel raporda ZAZACA BAĞIMSIZ BİR DİLDİR. KENDİNE HAS ÖZELLİKLERİ VARDIR.
Karl Haddank Zazaca Üzerine
çalışmalar yapımış ve Zazaca kitap çıkarmıştır. Karl Haddank Yayınladığı
not/günlük lerde Suriye bölgesinde Zazaca üzerine Çalışma yaptığı sırada bir
Kürt emiri ile tanışmış. Kürt emiri, Karl Haddank’ı
Zazaca konusunda yanlış bilgilendirmiş.Bunu fark eden Karl Haddank, çalışmasını
yarıda bırakmış. yayınladığı not/günlüklerinde dile getirmiştir.
